Historie van de Oude Kerk
Op de tweede tekening van H.P.Schouten (omstreeks 1780) is de Oude Kerk afgebeeld vanaf de Voorweg, met links het Kerkplein (nu Wilhelminaplein).
Graaf Willem V
De Mariakapel (uit 1347) werd gesticht door Graaf Willem V van Holland. Hij koos een stuk grond dichtbij de belangrijkste noord-zuid verbinding van Haarlem naar Den Haag en de weg van het Spaarne naar de duinen.
De éénbeukige kapel was niet alleen gebouwd uit piëteit voor de gesneuvelde oom of uit vriendschap voor de machtige kasteelheer, maar fungeerde ook als wachtpost van waaruit hij deze Heer in de gaten kon houden.
Tijdens het beleg van Haarlem lag Heemstede in de frontlinie en de kapel veranderde in 1573 tot een puinhoop. Alras braken er betere tijden aan. Er kwam een opbloei van Haarlem en Amsterdam.
Adriaan Pauw
Adriaan Pauw, een machtig Amsterdams koopman-regent en de latere Raadspensionaris van Holland en voorzitter van de vredesconferentie in Münster, kocht in 1620 de Heerlijkheid in Heemstede. Hij initieerde in 1624 de herbouw van de Mariakapel tot de huidige Oude Kerk.
De kerk werd gebouwd met gebruikmaking van de oude fundamenten. De materialen werden aangevoerd via de losplaats van de molenwerf aan het Spaarne. De gelden kwamen van de Staten en steden. Ook door de Heemsteedse bevolking werden gelden opgebracht door belastingen op bier en turf. Zo herkreeg Heemstede in 1624 weer een éénbeukige kerk.
In 1652 werd de noorderbeuk aangebouwd. De gebrandschilderde ramen werden ‘geschonken’ door o.a. de koning van Bohemen, de prinsen Maurits en Frederik-Hendrik, de Ridderschap van Holland, de Classis en Adriaan Pauw zelf. Recht tegenover de kansel stond de Heerenbank en langs de muren stonden enkele mannenbanken. De andere kerkgangers moesten hun eigen stoelen meebrengen, hetgeen ook minder lastig was bij het openen der graven.
Grafmonument
Het koor werd gereserveerd voor het familiegraf van Pauw. In 1656, drie jaar na de dood van Adriaan, verrees aldaar een groot marmeren grafmonument. Bij de verbouwing van de Oude Kerk in mei 2015 werd de grafkelder “herontdekt”, zie grafkelder.
Toren
In de toren hangt de oude luidklok van 1487, later in 1759 kwam hier een tweede, grotere bij. De Duitse bezetter heeft in de oorlog beide klokken meegenomen. Gelukkig vonden ze de kleine klok te gering om te smelten. Na de bevrijding is met gelden van de Marshallhulp de grote klok opnieuw gegoten.
Op de zolder staat ook het uurwerk van de kerk. Het uurwerk is zeer oud, maar verbonden met een atoomklok zodat de klok op de minuut gelijk loopt. Boven het uurwerk hangen de twee klokken in de toren. Via een steil trappetje kun je je naast de klokken wurmen en heb je een prachtig uitzicht over Heemstede.
In augustus 2022 heeft voorzitter Walter Schut de redacteur van De Heemsteder (Bart Jonker) uitgenodigd om eens de toren te bekijken, samen met koster Herman Geluk. De journalist heeft er in de Heemsteder een pagina groot artikel over geschreven. Meer informatie, klik hier
In de tijd van Pauw werd de klok geluid op de zondagen, maar ook op de werkdagen om 11 uur, om de vrouwen te waarschuwen dat het tijd werd om met de voorbereiding van de maaltijd te beginnen, zodat hun mannen om 12 uur thuis komende direct de maaltijd gereed vonden. Hun schafttijd was immers te gering om op het eten te moeten wachten!
Verbouwing 1936
In 1936 werd de kerk aan de westzijde met één travee vergroot waardoor een kelder kon worden gemaakt, het aantal banken beneden worden uitgebreid met daarboven plaatsing van een gaanderij.
Het prachtige Bolderorgel van 1752 werd in 1988 gerestaureerd en in 2009 met enkele registers uitgebreid.
Verbouwing 2015
De meest recente verbouwing is in de zomer van 2015 uitgevoerd. Aanleiding was de lang gekoesterde wens om de Oude Kerk geschikter te maken voor het geven van concerten. Verbetering van het comfort met behoud van de prachtige akoestiek.
De kerkzaal is voorzien van nieuwe stoelen en een nieuw podium met extra verlichting. Een aantal kerkbanken is uit historisch oogpunt blijven staan. De verwarming en de geluidsinstallatie is ingrijpend gemoderniseerd. Tot slot is er een nieuwe glazen corridor aangelegd van de Oude Kerk naar het zalencomplex de Pauwehof, gelegen in de achtertuin van het kerkgebouw. De centrale toegang naar Oude Kerk en Pauwehof is nu gesitueerd in het midden van de nieuwe corridor.
Meer informatie over de verbouwing van mei-oktober 2015, zie terugblik
Grafkisten Adriaan Pauw
Bij de verbouwing van de Oude Kerk in 2015 werd onder het grafmonument van Adriaan Pauw een grafkelder aangetroffen. Bij het lichten van die 1400 kg wegende plaat ‘herontdekte’ men de grafkelder met daarin twee kisten en restanten van vroegere kisten en een kinderkistje uit 1789. Uit de archieven van de Heerlijkheid Heemstede blijkt dat in deze grafkelder vanaf 1638 tot 1776 in totaal 49 stoffelijke resten zijn bijgezet, waaronder die van Adriaan Pauw in 1653. Lees verder
In 1938 tijdens bouwkundige werkzaamheden, werden in een tweetal nieuwe grafkisten de stoffelijke resten van Adriaan Pauw en nazaten samengebracht. Daartoe werd opdracht gegeven door mr. R. Ridder Pauw van Wieldrecht. In 2019 werd in het kader het Adriaan Pauwjaar 2020 de kelder geopend om de staat van de kisten nog eens te bekijken. Zowel de grafkelder als de kisten bleken ernstig te lijden te hebben van vochtproblemen.
De Stichting Vrienden van de Oude Kerk besloot in overleg met de eigenaar van de Oude Kerk, de Protestantse kerk Heemstede, Immink Restauratie Atelier te Heemstede in te schakelen om te adviseren over een restauratie van de grafkisten. Tevens werd advies ingewonnen bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed. Dankzij een gift van de Stichting Gemeenschappelijk Bezit Landgoed Kolland van onder meer de nazaten Pauw van Wieldrecht, kon Inske Immink als restaurateur aan de slag.
De grafkelder is schoongemaakt en de ventilatie is verbeterd. Er werd besloten tot conservering van de grafkisten over te gaan. Daardoor behouden de kisten hun historische karakter en zijn ze weer gedurende jaren toonbaar.
Zichtbaar blijft de tand des tijds door de barsten in het eikenhout die het gevolg zijn van het wisselende binnenklimaat en de vochthuishouding.
Afronding conservering grafresten
Woensdag 18 mei 2022 zijn de laatste werkzaamheden aan het conserveren van de houten grafresten uitgevoerd. Door restaurateur Inske Immink uit Heemstede zijn met hulp van koster Herman Geluk de houten resten met koperen teksten en de metalen fragmenten van de kisten van vóór 1938 op metalen roosters geplaatst om verder verval te voorkomen. Deze roosters zijn geproduceerd door het constructiebedrijf Nelissen uit Haarlem. Nu liggen de resten goed geventileerd op de roosters en kunnen langzaamaan drogen. In ieder geval wordt hiermee verder intrekken van vocht – doordat ze op de plavuizen kelderbodem lagen – voorkomen.
De metalen fragmenten zijn gesorteerd op type en formaat en liggen aan de linkerkant in de kelder. Inske zal nog een poging doen om de verschillende soorten handgrepen en bevestigingsmateriaal te dateren. Als dat lukt, zullen wij daarvan melding maken in een volgende nieuwsbrief. Bij mogelijke openstelling van het praalgraf kunt u van nabij bekijken hoe de situatie nu is.
Het bestuur van de Stichting Vrienden van de Oude Kerk kijkt met plezier en voldoening terug op deze conserveringsmaatregelen die in overleg met het College van Kerkrentmeesters zijn uitgevoerd.
Hans Staller, Projecten Vrienden van de Oude Kerk.